“Ne içindeyim zamanın, Ne de büsbütün dışında; Yekpare, geniş bir anın Parçalanmaz akışında.” Ahmet Hamdi Tanpınar
“Hatırlamak için yavaşlar, unutmak için hızlanırız.” Albert Camus
Zaman Hızla gelip geçiyor, her yaşadığımız gün ömrümüz bir gün daha azalıyor. Aslına bakarsanız belirli bir yaş eşiğinden sonra zamanının hızlı aktığını düşünmemizde tam da bu yüzden. Çünkü olası yaşayacağımız sürenin azalacağını hissetmemizle içgüdüsel olarak zamanın akışının hızlandığı yanılgısına kapılıyoruz. Orta yaşını aşmış bir kişi için günler bir “yaprağın ağaçtan dökülmesi” gibi geçerken, günde 4 saat uykuyla fazlasıyla yetinen bir emekli insan için hangi günde olunduğunun bir anlamı kalmıyor. Nitekim orta yaş kuşağının bir ferdi olarak, aksine hangi günde olduğumuzun pek anlamı olmayan, ev yapımı ekmek videolarıyla geçen aylardan sonra kendime gelmek için takvime bakar oldum ve son yazımdan bu yana 1 ay geçtiğini anladım ve tarihçeme bu yazıyı ekleme gereğini en kalb-i duygularımla hissettim.
Tepkisellikle dolu, bol sosyal medyalı bir dönem atlattığımı söyleyebilirim. “Klavye delikanlı” lığı yaparak ekmek çıkarmama ramak kalmışken sosyalliği(!) bırakmışım. Şöyle bir baktım neler yapmışım diye: İlkin Babalığı bırakıp, yeni meslek edinen, “Solar Haramilerin” güneş enerjisi pazarını ben yarattım diyen yüksek mi yüksek egosuna çatmışım, Akseki TM için GES Lisans hakkı alan TMSF kayyumlu bir firmanın Elmalı’da Eymir Yaylasında en önemli meralardan birinin Göbeğinde hortlaması nedeniyle “MERALARA DOKUNMA!”[1] demişim, Elazığ’lı Kolin Holding’in baldızları/teyzeleri “Canan Karatay” hocanın “yatırım yapma, işkembe çorbası iç” diyet programını bırakıp, üretime katkı sağlayacak İnvertör yatırımına[2] merakla sevinmişim, yıllardır invertör üretiminde olup adı sanı duyulmamaya devam eden Mavisis/Mavigüç İnvertör[3] firmasının adının unutulmasına veryansın etmişim, yerli invertör üretiminin güçlü bir firmanın girmesi ile anti-dumping ve gözetim ihtimali nedeniyle korkuya kapılan Çin’li bir firmanın üst düzey yetkilisinin Türkiye’de yaklaşık 6 yıldır invertör üretim yatırımı yapmamasının nedenin “kullandıkları ön kapakları AIMg3 döküm baskı” olmasını ve Dünya’da en büyük 4 otomobil fabrikasını barındıran Türkiye’de döküm baskı yapılmadığını sanması olduğunu görüp gözyaşlarıyla gülmüşüm ve derdini şimdi eleştiri oklarıyla hedef tuttuğu derneklere duyurmakla çabalayıp ibret almışım, 400Wp’lik panel lansmanını büyük bir sevinç gösterisiyle paylaşan yerli firmalara, Çinli firmaların 600Wp’lere doğru yarışa tutuşmuş sertifikalı, onaylı panel lansmanıyla cevap vermiş, yerli firmaların söz birliği etmişçesine, adeta bir “ortaklık, kumpanya” gibi aynı yüksek fiyatlara ürün satmalarına kızmışım.[4] Zaman geçmiş ve ilerlemiş Güneş Elektriği Enerji piyasasında bazı şeylere kâh kızmış, kâh ağlamış, kâh sevinmiş ve kâh keşke demişim. Bazı konularda biraz detaylara girelim:
Global Manada Hatırlanması Gereken Bazı Notlar
Öncelikle son 1 ayda gözüme çarpan en önemli detay IEA (Uluslararası enerji Ajansı) raporu oldu. Bu rapora[5] göre 2019 yılında AB toplam 16GW (İspanya 4,4GW, Almanya 3,9GW, Ukrayna 3,5GW vs.), Çin 30,1GW (Son 3 yılın en düşüğü), ABD 13,3GW, Hindistan 9,9GW ve Japonya 7GW ve son olarak Vietnam 4,8GW FV Güneş elektriği Santrali (GES) kurmuş iken globalde 115GW’lık bir GES kurulumu söz konusu. Türkiye’nin 2019 FV GES kurulumu toplam 0,85GW (850MW) ile son 3 yılın en düşük seviyesinde bulunuyor. 2020 yılı ise muhtemelen tüm ülkeler için kayıp bir yıl olacak diye düşünüyorum. Fakat Salgın sonrası 1 Haziran tarihinde Çin’den gelen bir haberle 2020’nin ikinci yarısında farklı bir görüntüyle karşılaşabiliriz.
Çin Ulusal Yeni Enerji Tüketimi İzleme ve Erken Uyarı Merkezi 2018-2020 yıllarını kapsayan Temiz Enerji Tüketim Planındaki kapasite sınırlarının kaldırıldığını duyurdu ve bu hareketinin FV Güneş Elektriği ve RES iç pazarında son 2 yıldır var olan durgunluğu da bir nebze azaltma ihtimali olduğunu düşünüyorum. Çin’den ekonomik daralmaya yönelik bu adımı insanlık için büyük, Çin için küçük şık bir hamle olarak niteleyebiliriz.[6]
Paradoksların Sonu, Matematik ve Excel’in Keşfi:
Enerji Sektörünün Vicdan Muhasebesi Volume II: Manisa Paradoksu[7] yazımda dile getirdiğim TEİAŞ ve EPDK’nın yayınladığı raporlar arasındaki uyumsuzluk ve hatalar EPDK’nın yaptığı ani manevralarla düzeltilmiş olarak buldum. Nisan Ayı’nda yayınlanan, ama benim mayıs ayında yayınlandığını fark ettiğim 31 Ocak 2020 tarihli, 2020 Yılı Elektrik Piyasası Ocak Ayı Sektör Raporu[8] nda bir önceki ayda 5666,25MW ile 2019 yılını kapatan lisanssız kurulu gücü, 2020 Ocak ayında bir anda 5857,35MW’a yükselmiş olduğunu yani Ocak 2020 raporunda eksik hesaplanan 191MW’ın yerine konduğunu gördüm. Sanırım EPDK’da bu kimsenin okumadığı uzun yazıları okuyan gizli hayranlarım var, kendilerine teşekkürü bir borç bilirim. Şu aralar nazar değmesin TEİAŞ ve EPDK raporları aynı düzlemde ilerliyor, peki fotovoltaik Güneş Elektriği kurulu gücünde 2020’nin bu “nasıl geçtiğini anlamadığımız” ilk yarısı nasıl geçmiş bir bakalım:
EPDK Aylık (Aslında “aylık” denmemeli, “Memurun kafasına göre” denmeli) Sektörel raporları yine tüm hızıyla tavşan rahatlığıyla tamamlandığı için, “En iyi tasarım Kamu Kurumu Web Sitesi” olarak Altın Örümcek finalisti[9] TEİAŞ’ın web sitesinden aldığım veriler doğrultusunda bu yıl ilk 5 aylık süreçte 146,80MW’lık Lisanssız Güneş enerjisi Santrali Kurulduğunu görüyoruz. Muhtemelen 2019 yılı kasım ayında biten “120 Gün affı[10] ertesi getirilen “süre uzatma affının süre uzatma affı”[11] ve yine muhtemelen salgının mücbir sebep sayılması nedeniyle gelen “3 aylık ek süre uzatım affıyla”[12] Allah’ın izniyle affedilmeyen ve inşaatı tamamlanmayan çağrı mektubu verilmiş Lisanssız FV GES bırakılmayacak gibi görünüyor. TEİAŞ Mart 2019 Trafo Merkezi Kapasite Raporuna (Yeni yönetmelik düzenlenmesi nedeniyle yayınlanmadı bir daha) göre Çağrı Mektubu verilmiş Lisanssız GES Kurulu gücü 6135,34MW iken; biz maşallahlı 5972,3MW gibi bir değere ulaştık görünüyor. Lisanslı FV GES kurulu gücünde ise uzun süredir devam eden sessizliğin önümüzdeki son 6 aylık süreçte YEKDEM bitişi korkusuyla sona ereceğini ön görüyorum. Ya da korkmuyorlardır, bilemeyeceğim. Nasıl olsa Bakanlık, EPDK vb. “af kararı” getirecektir. Peki ya getirmezse?
Yerli ve Milli Güneşe Doğru Heyetsel ve Hibritsel bir adım
Bu zamansızlığın “mekâna kısılmaya” döndüğü dönemde Yerli ve Milli Güneş enerjisine doğru atılan adımları, 13 Eylül 2014 Tarihli 29118 Sayılı “Yerli Malı Tebliği” ni incelediğim ve “yurt dışından parça olarak ithal edilen ve yurtiçinde basit birleştirme ile oluşturulan ürünler için yerli malı belgesi düzenlenmez” kuralının güçlü bir şekilde işletilmesinin gerekliliğine değindiğim Yerli ve Milli Güneş[13] başlıklı yazımın da meyvelerini verdiğini hissettiğim önemli bir gelişme daha oldu. “Yenilenebilir Enerji Kaynaklarından Elektrik Enerjisi Üreten Tesislerde Kullanılan Yerli Aksamın Desteklenmesi Hakkında Yönetmelikte Değişiklik Yapılmasına Dair Yönetmelik”[14] yayınlanarak önümüzdeki süreçte kiminin ağlamasına kiminin gülmesine neden olacak değişiklikler eklendi.
Öncelikle neden bu zamana kadar düşünülmediğini anlamadığım, “bu yerli aksam gerçekten yerli mi acaba?” sorusunun cevabını bulmaya çalışacak, adeta bir “Sherlock Holmes ve Watson” olacak, “Yerli imalat tespit heyeti” gibi önemli bir kavram hayatımıza girdi. Bu heyetin görevi, Yenilenebilir Enerji Kanunun madde 6/B maddesinden, yani Yerli aksam kullanımı nedeniyle ek desteklerden yararlanmak isteyen müstakbel Yenilenebilir Enerji tesisi yatırımcılarının, üretim öncesinde Bakanlık ya da görevli Bakanlık kuruluşuna (sanırım EIGM olur) başvurusuyla birlikte devreye giriyor. Örneğin Güneş Enerjisi Santralinizin Güneş panellerinde yerlilik tespiti talep ediyorsanız, panel üretimi öncesi yerli malı belgesi, yerli malı hammadde proformaları vb. sunarsınız. Bu evraklar incelendikten sonra Panel üretici firmaya ilgili heyet üretim esnasında gider ve yerinde üretim incelenerek, panel üreticisinin sağ gösterip sol vurmasının önüne geçilir. Tesis montajı esnasında su altında ya da toprak altında kalacak kablo vb. olursa eğer, suya, toprağa gömmeden önce fotoğraflanması, video ile kayıt altına alınarak raporlanması esası getirilerek, yatırımcıların Kayserili üreticiden kablo aldık diye gösterip, Kaiserhausen’li üreticinin kablosunu “çaktırmadan” tesise gömmesinin önüne geçilecek. Yani bu “Yerli İmalat Tespit Heyeti” dürüstlüğüyle bu işi yaparsa, Ticaret ve sanayi odasından bir belge alarak %55 yerliyim diyen üreticinin ocağına incir ağacı dikebilecek.
Bu arada %55 demişken, eskiden %51 olan yerlilik oranı %55’e çıkartılarak yerli üretime artık biraz daha anlam kazandırılmış oldu. Bunun yanında FV güneş Elektriği sektöründe yerli aksamla ilgili olarak, yönetmelik ekinde sunulan tabloda bulunan “PV Panel Entegrasyonu ve Güneş Yapısal Mekaniği İmalatı”na ait “1.2 Elektriksel bağlantılar” bütünleştirici parçasının doğru akım kablosu, doğru akım sigortası, doğru akım parafuduru ve doğru akım anahtarlı ayırıcı için ayrı ayrı Yerli Malı Belgesi talep edilerek bu kısımlarda da yerlilik detaylandırılmış oldu.
Ayrıca geçtiğimiz mart ayında Elektrik Piyasası Lisans yönetmeliğine[15] eklenen ve özellikle YEKDEM’e doymayan HES’ler için cankurtaran niteliğinde olacak “Birleşik (Hibrit) Yenilenebilir Elektrik Üretim Tesisi” için bu Yerli aksam destekleme mekanizmasının nasıl uygulanacağı belirlenmiş oldu. Bu sayede tribünleri eskimiş ve lisansa derç edilmiş hedef üretimini tutturamayan yenilenebilir (?) HES (Sadece HES değil tabi, RES, JES,BES vb.) sahipleri, sürdürülebilir enerji arzı için boş kalan lisans sahalarına kuracakları, örneğin yerli ürünle donatılmış “Birleşik Yenilenebilir FV Güneş Elektrik Üretim Tesisi ya da Rüzgar Enerji Tesisi vb.” ile “Yerli Katkı ilave payının” düşük bedelli olanı seçilerek EPDK’nın belirlediği süre kadar kullanılabilecek. Bu örnekte HES’in yerli katkı ilave payı toplamı düşük çıkarsa satış fiyatı HES’in bedeli üzerinden, GES’in ya da RES’in yerli katkı ilave bedeli düşük çıkarsa GES ya da RES’in bedelinden yararlanacak. Yok kurnazlık yapayım, daha önceden çok az yerlilikle kurduğum HES’ime, komple yerli GES’le hibritleştireyim, kalan 3-4 yıllık yerli katkı ilave payımı doya doya arttırayım ve devletin bu muazzam desteğinden aldığım ek kazancın tadını, yeni alacağım üst model elektrikli aracımla çıkartayım diyorsanız, hayalleriniz suya düşecek demedi demeyin. Ama siz yine de elektrikli araç alın ve yerli birleşik yenilenebilir enerji tesisini kurmaktan vazgeçmeyin, Birleşik Yenilenebilir elektrik üretim tesislerinin önemli bir enerji arz katkısı sağlayacağından, genel tevsi yatırımından daha ucuz olduğundan ve milletimize yararlı bir çalışma olduğundan gayet eminim.
Mini YEKA’lar Ne zaman Yapılacak sorunsalı
İlk defa 2019 Nisan ayında reklamını severek yapacağım Solarex Güneş Enerjisi ve Teknoloji İstanbul fuarında “yakında yapacağız” denilerek başlayan ve “Bu ay kesin ihale yapılacak”, “bu hafta ihale var”, “3. Çeyrekte yapılacak”, “2020 ikinci yarı da yapılacak”, “salgın bitsin hele”, “yarın yapılacak”, “aha dur bugün kesin yapılacak” haberleri nedeniyle “Mini YEKA gecikir belki hiç gelmez, bakanlıkta salınır da derdimi bilmez, haberin savurur halimi görmez, Gam dolar yüreğim gözyaşım dinmez” nidalarıyla, enerji yatırımcısının ağıtı haline gelen Mini YEKA GES’ler ya da az kullanılan adıyla- iptal edilen YEKA GES- 2’nin halefi – “YEKA GES-3” hayatımıza salgın sonrası kesin (mi acaba) girecek gibi görünüyor.
Sayın Enerji Bakanımız en son 8 Haziran’da TRT Haber’e verdiği röportajda “mini Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları (YEKA) ihalelerine ilişkin ilanların bugünlerde hazırlandığını belirterek, “Niyetimiz ekim ayı içerisinde bu yarışmaları yapmak. Mini YEKA’lar 10 ila 50 megavat arasında değişen kapasitelerde olacak ve toplam 1000 megavat için yapılacak. Küçük ve orta ölçekli yatırımcılar kendi şehirlerinde güneş potansiyelini değerlendirmiş olacak.”[16] şeklinde bir beyanatta bulunmuş.
Daha önceki beyanatlar ve süreç kronolojik olarak şöyle sıralanabilir:
26 Şubat 2019, Türkiye Enerji ve Doğal Kaynaklar Zirvesi-İstanbul- “Bakan Dönmez: YEKA İhaleleri Devam Edecek” (https://www.enerjiportali.com/bakan-donmez-yeka-ihaleleri-devam-edecek/ )
26 Temmuz 2019, Ankara- “Dönmez: Mini YEKA İhalelerini Son Çeyrekte Yapacağız” (https://www.enerjiportali.com/donmez-mini-yeka-ihalelerini-son-ceyrekte-yapacagiz/ )
05 Eylül 2019- Günder,Gensed,Güyad Temsilcilerinin Bakan ziyareti, Ankara- Dönmez: “Mini YEKA güneş ihaleleri yolda” (https://www.dunya.com/sektorler/enerji/mini-yeka-gunes-ihaleleri-yolda-ozel-haberi-452876 )
08 Ekim 2019, 10. Türkiye Enerji Zirvesi, Antalya – “Dönmez: Mini YEKA İhalelerine Önümüzdeki Hafta Çıkacağız” (https://www.enerjiportali.com/donmez-mini-yeka-ihalelerine-onumuzdeki-hafta-cikacagiz/ )
07 Kasım 2019, 12. Ulusal EIF Kongresi, Ankara- “Bakan Dönmez: Mini YEKA İçin Bu Ay İlana Çıkacağız” (https://www.enerjiportali.com/bakan-donmez-mini-yeka-icin-bu-ay-ilana-cikacagiz/ )
18 Kasım 2019, GÜYAD Yenilenebilir Enerji Finansmanı Toplantısı- Ankara- Bakan Yardımcısı Abdullah Tancan– “Aralık’ta 39 İl İçin Mini YEKA Düzenleyeceğiz” (https://www.enerjiportali.com/aralikta-39-il-icin-mini-yeka-duzenleyecegiz/ )
21 Kasım 2019- YEKA GES-3 Bilgilendirme Toplantısı-Ankara- “YEKA GES-3 İle İlgili Detaylar Belli Olmaya Başladı!” (https://www.enerjiportali.com/yeka-ges-3-ile-ilgili-detaylar-belli-olmaya-basladi/ )
17 Ocak 2020- Anadolu Ajansı Editör Masası-Ankara- “YEKA ve YEKDEM düzenlemeleri yakında meclise sunulacak”(https://yesilekonomi.com/yeka-ihale-ilani-subatta-yapilacak-yekdem-duzenlemesi-yakinda-meclise-sunulacak/ )
18 Şubat 2020, TBMM, Ankara- Bakanlık- “Yenilenebilir Enerji Kaynakları (YEKA) İhaleleri TL Yapılsın” (https://www.enerjiportali.com/yenilenebilir-enerji-kaynaklari-yeka-ihaleleri-tl-yapilsin/ )
26 Mart 2020, TBMM, Ankara – “YEKA yarışmalarında TL değişikliği kabul edildi” (https://yesilekonomi.com/yeka-yarismalarinda-tl-degisikligi-kabul-edildi/ )
14 Mayıs 2020, Türkiye Enerji Zirvesi (Video Konferans)- “Dönmez: Üçüncü çeyrekte bu yarışmaları tamamlamış oluruz.” (https://www.enerjiportali.com/bakan-donmez-mini-yeka-ve-sondaj-hakkinda-konustu/ )
8 Haziran 2020, TRT Haber (Ankara)- Dönmez: “Mini Yenilenebilir Enerji Kaynak Alanları İhaleleri Ekim’de” (https://www.enerjiportali.com/mini-yenilenebilir-enerji-kaynak-alanlari-ihaleleri-ekimde/ )
Anladığım kadarıyla bu işe gayet anlam katarak ve ciddi bir mücadeleyle gönül vermiş olan sayın bakanımızın etrafındaki bürokrat güruhun yanlış yönlendirmeleri ve bürokrasinin ağır aksak işleyen kademelerine takılan Mini YEKA ihalelerinde son düzlüğe girilmesine ramak kalmışta olabilir, olmayadabilir. Bakalım “zaman” ne gösterecek.
Lakin zaman hızla gelip geçiyor, yazıyı buraya kadar okudunuz ve saatinize baktıysanız eğer, mekânla dolmuş eve sığdırılmış bir hayattan çıkmış, biraz yavaşlayarak hatırlamaya başlamışsınız demektir. Şimdi hızlanma vakti ve belki yine unutacaksanız. Bu nedenle aslında ben uzun yazılar yazmadığımı, sadece zamanı yakaladığımı, bazen unuttuğumu ve bazense hatırladığımı düşünüyorum.[17]
[1] Antalya Elmalı-Eymir merasına GES projesi tepki çekti Kaynak: https://www.enerjigunlugu.net/antalya-eymir-merasina-ges-projesi-tepki-cekti-37320h.htm
[2] Umarım başarılı olurlar, Koloğlu Holding tarafından kurulan Solarkol Enerji İnvertör Üretimine Başlıyor: https://www.aa.com.tr/tr/sirkethaberleri/holding/turk-muhendislerinden-gunes-enerjisi-icin-yerli-ve-milli-cihaz-uretimi/657406
[3] İlgili firmaya destek vermek ve ürünlerine göz atmak için: http://www.mavisolar.com/language/tr/53-2/
[4] Uluslararası alanda Mono Yüksek Performans FV Güneş Elektrik Paneli fiyatları ortalama 0,18$/Wp seviyelerine inmiş durumda, ülkemizde aynı panelin birim fiyatı 0,28$/Wp civarında, fiyatlara bakmak için: http://pvinsights.com/
[5]Uluslararası Enerji Ajansının İlgili Raporunu okumak ve incelemek için: https://iea-pvps.org/wp-content/uploads/2020/04/IEA_PVPS_Snapshot_2020.pdf
[6] İlgili Haberi okumak için: Çin Ulusal Yeni Enerji tüketimi
[7] Yazıya tekrar göz atmak için: https://www.enerjiportali.com/enerji-sektorunun-vicdan-muhasebesi-volume-ii-manisa-paradoksu/
[8] Aylık Sektörel Raporları incelemek için: https://www.epdk.org.tr/Detay/Icerik/3-0-23/elektrikaylik-sektor-raporlar
[9] Kamu Kurumu Dalında Altın Örümcek Finalistleri: https://altinorumcek.com/finalistler/
[10] 120 gün affıyla ilgili Cüneyt S. Güngör Bey’in şu yazısını okumanızı tavsiye ederim: https://www.enerjiportali.com/ges-projelerinin-sure-uzatim-detaylari/
[11]120 gün affına getirilen ek süre uzatma affı: https://www.epdk.org.tr/Detay/DownloadDocument?id=Ak0LTTus4hA=
[12] Salgının mücbir sebep sayılması hakkında EPDK Kararı: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/04/20200404-7.pdf
[13] Yerli ve milli Güneş Yazısını okumak için: https://www.enerjiportali.com/yerli-ve-milli-gunes/
[14] İlgili Yönetmelik Düzenlemesi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/05/20200528-6.htm
[15] Hibrit YEK kavramının Lisans Yönetmeliğine eklenmesi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/03/20200308-7.htm
[16] Mini YEKA ile ilgili Enerji Bakanımızın son beyanatı resmi kaynak (08.06.2020): https://www.trthaber.com/haber/gundem/bakan-donmez-acikladi-madencilikte-destek-odemeleri-basliyor-490657.html
[17] Bu yazımda bazı fikirlere ilham veren Serdar Kuzuloğlu’na ait şu videoyu izlemenizi tavsiye ederim: Zihnimin Kıvrımları- 11: Zamanın Keşfi: https://www.youtube.com/watch?v=btBA3V6jHA8
