Anti-Damping ekseninde Çin Çıkmazı

“Bazı insanlar canları sıkılınca dünyayı değiştirmek isterler, dünyayı değiştirmeye gücü olmayanlarsa dünyalarını değiştirirler.”  Celal Tan ve Ailesinin Aşırı Acıklı Hikayesi, Onur Ünlü Filmi-2012

“Memleketi kurtarmaya soyunan çok. Ancak küçük meselelerle de birileri ilgilenmeli.” (İnternet Ekipler Amiri-Serdar Kuzuloğlu)

Hamdi Bey’in Aşırı Sıradan Olmayan Bir Günü

O gün Hamdi Bey için olağan bir gündü. Her sabah olduğu gibi erkenden uyanmış, 7 yıllık kahverengi takım elbisesini giyinmiş, bir uzak ve bir de yakın gözlüğünü yanına almış, 28. yıllarına gün  sayan hanımının yanağını öpmüş, horul horul uyuyan üniversite öğrencisi oğlunun odasını gösterip hanımına “uyandır şu hergeleyi güneş ışığını görsün” demiş, sonra bakım görmekten bitap düşmüş bina asansöründen sarsıntılı bir yolcuktan sonra, Kapıcı Seyit Efendi’nin aidat sorgusuna yakalanmamak için 2007 Model Reno Kılio marka aracına doğru hızlı adımlarla bina kapısından çıkmıştı. Yoğun Ankara trafiğinde birkaç okkalı küfür saydıktan sonra, emekliliğine az kaldığını ve memleketinde güç bela yaptırdığı bahçeli evinin hayaliyle siniri yatışmıştı.

Kurumun önüne geldiğinde saat 07:35’ti, her zaman olduğu gibi memurlardan ilk gelen oydu, birazdan memur servisleri de gelecek ve kurumun içi insan kalabalığıyla dolacaktı. Tam binanın kapısından içeri girecekken gözü kenarda misafir park yerinde duran pahalı son model otomobillere takıldı. Sabahın böyle erken saatlerinde bu kadar anlı şanlı pahalı marka aracı bir arada görmemişti hiç. Sayın Bakanımızı erkenden ziyaret edecekler vardı sanırım diye düşündü ve odasına doğru merdivenlere yöneldi. O sırada güvenlik yanına sokularak, müdürüm sizi görmek ve sizinle konuşmak isteyenler var dedi. Nasıl yani diyemeden etrafını saran kelli felli insanların görüşme talepleriyle ne yapacağını şaşırmış bir halde buldu kendini.

Hamdi bey, fotovoltaik güneş panelinde Anti-Damping bitiyor tebligatıyla[1] sarsılmış ve soluğu kurum bahçesinde alan Fotovoltaik Güneş paneli üreticilerinin görüşme talepleriyle pazartesi sabahına merhaba demişti. Yürürlük süresi 01.04.2022’de sona erecek, 8541.40.90.00.14 G.T.İ.P numarasına sahip fotovoltaik (solar) modül ve panellerin dampinge karşı önleminin 9 ay sonra bitecek olması tüm fotovoltaik güneş paneli üreticilerini tedirgin etmiş ve “nihai gözden geçirme soruşturması” açılması için bol dizelli, 2000 ve üstü motorlu rencleriyle, rovırlarıyla patronlar, müdürler, “sio”lar, “sifiolar” toplaşıp gelmişlerdi. Kendisiyle konuşan kişilerin sözlerinden sabah sabah seçebildiği kelimeler “geleceğimiz”, “torunlarımız”, “küresel ısınma”, “yenilenebilir enerji”, “elin çinlisi”, “devlet bize bohmiyir” gibi ifadelerdi. Bu kelimelerden haberlerde her gün duyduğu “yenilenebilir enerji” ifadesine istinaden kurumun avlusuna bakıp, bunca kişinin yenilenebilir enerjinin göz bebeği elektrikli ya da en azından hibrit araç kullanmamaları ise ayrıca dikkatini çeken bir unsurdu ya, bu ortamda neden bunu düşündüğünü anlamadı ve etrafındaki kalabalığı yararak odasına doğru hızlıca yol aldı.

Anti Damping Ekipler Amiri Hamdi Bey

Anti-Damping İdaresi Daire Başkanlığı[2] Müdürü diğer adıyla “Anti-Damping ekipler amiri Hamdi bey” için iş hayatının 24 yılının en zor günü başlamamıştı tabi. Sadece aşırı sıradan bir gün değildi. Güneş Paneliyle ilk kez ilgili dairenin müdür yardımcılığı koltuğundayken tanışmıştı. 01 Temmuz 2016 yılında İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin açılış tebliğinin[3] mimarlarından biriydi, bu sayede güneş paneli alanında güçlü Çinli rakipleriyle baş edemediğini öne süren 3(üç) adet yerli güneş paneli üretim firmasının iddialarına istinaden, ilgili mamulün hammaddelerin birim maliyetlerine, direkt işçilik, yardımcı madde, dolaylı işçilik, enerji, paketleme, amortisman gibi genel üretim giderleri, satış ve genel idari giderler ile finansman giderlerini hesaplayarak, makul bir de kar oranı ilave etmiş ve mamülün “normal değerini” hesaplamıştı. TÜİK[4] verilerine bakarak Çin’den ihraç değerini tespit etmiş ve daha sonra Çin ihraç değeriyle, Türkiye fabrika çıkış fiyatını inceleyerek “30/10/1999 tarihli ve 23861 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesi Hakkında Yönetmeliğinin”28. Maddesinde zikredilen ihmal edilebilir oranın üzerinde bir DAMPİNG MARJI olduğunu tespit etmişti. Yani Çin Malı Türk Malı’ndan ithalat haliyle standart gümrük vergisi ve millileştirme masraflarıyla çok çok daha ucuzdu. Damping marj makasının çok fazla olduğu ve yerli üreticilerin zarar görüp görmediğini anlamak için o zamanki G.T.İ.P kaydı 8541.40.90.00.11 olan “Güneş pili (solar) (bir modül halinde birleştirilmiş veya panolarda düzenlenmiş olsun olmasın) (Yalnız güneş panelleri)” ürününe yönelik olarak bir damping soruşturması açılmasına karar verilmişti.

2017 Yılı Nisan Ayına kadar bu konuda soru formları (hem çinli firmalara hem de yerli üreticilere) gönderilmiş, bilgiler toplanmış ve o döneme kadar aynı gümrük muamele numarasıyla kayıt altında olan fotovoltaik güneş paneli ve fotovoltaik güneş hücresi ayrılarak, 8541.40.90.00.14 G.T.İ. P numarasına sahip fotovoltaik (solar) modül ve paneller Çin Halk Cumhuriyeti menşeli soruşturma konusu ürünün ithalatının dampingli olduğu ve yerli üretim dalında zarara neden olduğu tespit edilmişti.[5] Artık Çin’den ve özellikle  ithal edilen bir panelin metrekaresine 20 dolardan ayrıca vergilendirme yapılacaktı. 2017 yılından Çin’den gelen güneş panellerine bu vergilendirme işlemi kusursuz bir şekilde yapılıyordu. Birazdan üstten gelebilecek sorulara karşı bugüne kadar hazırladığı “en kazık” damping vergisinin matematiğini ve sistemi düşünmeye başladı.

Bir Saadet Zinciri Modeli: Anti-Dampingin Matematiği

Örneğin aldığınız güneş panelinin adeti 100 dolar olsun diyelim, bu panelin yüzey alanı ise 1,67m² ve ağırlığı da 20kg olsun diyelim. Bunun vergisini hesaplamadan öncelikle gözetim vergisini anlamamız gerekli. Gözetim vergisi anti-damping’den önceki dönemlerde yine önleyici bir ithalat faaliyeti olarak ele alınmış ve güneş panellerinin ağırlık (kg) ya da metrekaresi (m²) üzerinden vergi matrahı oluşturulmasını sağlamıştır. Güneş panellerine yönelik ilk ithalatta gözetim uygulanmasına tebliğ[6] 19 Kasım 2015’te uygulanırken, 12 Mayıs 2017’de değişikliğe uğramış ve m² üzerinden 300USD olarak hesaplanması başlamıştır[7], 14 Nisan 2020’de ise tekrar revize edilerek kg birim başına 25 dolar üzerinden vergi matrahı hesaplanmaya başlanmıştır.[8]

Şimdi örneğimize dönelim. Önce Çin’den ithal 100 USD’lik ürününüzün vergi matrahını bulmamız gerekiyor. Ürünün gözetim vergisi muafiyeti olmadığını farz ediyoruz.  20kg*25USD/kg=500USD vergi matrahınız olacaktır. Şimdi bu gözetim tutarının üzerinden gümrük vergisini hesaplıyoruz Gümrük vergimiz %3,7 olsun (%6’da olabilir), 500USD*0,037=18,5USD (GV), daha sonra anti damping vergisi içinse ürünün metre karesine 1,67m² x 20USD=33,4 USD (Damping düzenlemesinde geçen markalardan biri olduğu varsayılsın), KKD fonu vb. derken formülümüz aşağı yukarı şöyle olmaktadır:

Bu nedenle tamamen aynı işleve sahip, aynı özellikte yerli ürünü almak ve kullanmak daha makuldür ve devletin kendi elleriyle sunduğu bir saadet zinciri gibidir. (Yukarıdaki hesaplamalar için uzman bir gümrük müşavirine ayrıca danışınız)

Anti-Dampinge rağmen İthalat qeyfi selfisi

Peki sahiden öyle mi oldu? Ne yazık ki öyle olmadı. 2017 yılında anti-damping soruşturması tamamlanmadan önce onlarca-yüzlerce lisanssız elektrik üretimine ilişkin yönetmeliğe göre projelendirilmiş güneş enerjisi Santrali (GES) ithalata yönelik yatırım teşvik belgesi aldı. Ve o dönemki Ekonomi Bakanlığı İthal panellerde yatırım teşvik belgesinin verilmesini engelleyene kadar atı alan Üsküdar’ı geçti. 25 Haziran 2016 tarihinde Yatırımlarda Devlet Yardımları Hakkında Kararın Uygulanmasına İlişkin Tebliğ (Tebliğ No: 2012/1)’de Değişiklik Yapılmasına Dair Tebliğ (No: 2016/2)[9] gümrük vergisi istisnalarına o güne kadar sahip olmuş, Yatırım teşvik belgesi sahiplerinin yatırımlarını haliyle kapsamadığı için 2017 yılı lisanssız Güneş enerjisi Santralleri tamamlama rallisinde yerli panel kullanımının görece düşük seviyelerde olduğu söylenebilir.

 2017 yılında toplam güneş paneli ithalatı 3.286.092.446USD seviyelerine ulaşmıştır. [10]

Her ne kadar ithalat 2017 yılından sonra azalmaya başlamış olsa da, 2017 ve muhtemelen 2018 yılında tamamlanan GES’lerin önemli bir kısmının ithal güneş panelleriyle yapıldığı söylenebilir. Aşağıda güneş enerjisi santralleri yıllara göre kurulu güç tablosu mevcut. Tablodan görüldüğü üzere 2017 yılında 2044,4kW’lik ve 2018 yılında ise 2061,64kW’lık güneş enerjisi santrali kurulduğu görülmektedir.[11] Basit akıl yürütmeyle 2017 yılında kurulan GES’lerin panel alış fiyatları 0,50USD/Wp seviyelerinde idi, 2 milyon Watt ve üzeri bir panel gücü için bu durumda sadece 1 milyar dolarlık güneş paneli alımı söz konusu olduğunu, kalan 2 milyar dolarlık panelin gözetim ve hatta dampinge tabi vergilerin ödenmesine katlanılarak 2018 yılında da kullanıldığını varsaymak gayet doğal.

Yıllar	Yıl sonu Kurulu Güç (kW)	Lisanssız GES (kW)	Lisanslı GES (kW)
2013	9,00 kW	9,00 kW	0,00 kW
2014	40,20 kW	40,20 kW	0,00 kW
2015	292,91 kW	292,91 kW	0,00 kW
2016	952,09 kW	939,19 kW	12,90 kW
2017	2.996,49 kW	2.978,59 kW	17,90 kW
2018	5.058,13 kW	4.976,43 kW	81,70 kW
2019	5.995,20 kW	5.825,50 kW	169,70 kW
2020	6.667,40 kW	6.257,60 kW	409,80 kW
2021/5	7.154,00 kW	6.520,30 kW	633,70 kW

Anti-Damping’e karşı Akıl oyunları: İthalatta Vietnam Sendromu

Peki 2017 yılında hem gözetim hem de anti-damping kısıtlarına rağmen en büyük güneş paneli ithalatını nereden yapmışız. Tabi ki anti-damping ödememek ve sadece gözetimle sınırlı kalabilmek için Vietnam (1.006.538.462 USD), sonra Malezya (691.861.632 USD), Tayland ( 504.008.572USD), Almanya (196.259.482 USD), İstanbul Endüstri- Ticaret Serbest Bölgesi ( 195.676.462 USD), Hindistan ( 133.270.589 USD)  ve son olarak  Çin’den sadece  111.868.437 USD tutarında güneş paneli ithalatı yapmışız.  Kalan ithalatlar ise Tayvan, Güney Kore ve bazı Avrupa ülkelerinden sağlanmış.[12]  

Yani GES yatırımlarında en yüksek bedellerin ödendiği bu yıllarda Çin’e karşı anti-damping resmen işe yaramış; fakat aslında Çin’le bağlantılı diğer ülkeleri kapsamadığı için hiç de işe yaramamış.  Yerli güneş paneli üreticisinin anti-damping soruşturması oluşana ve hayata geçene kadar yatırımcılar ve satıcılar piyasa kurallarını işletmiş, açıklardan yararlanarak yapacağını yapmış. Olan Çin’e olmuş diyeceğim; fakat Vietnam, Malezya, Tayland, Tayvan, Serbest Bölge’de bulunan tüm üreticilerin aslında Çin’li üreticiler olduğunu hepimiz biliyoruz. Yani anlayacağınız olan yine bizlere olmuş.

2017 ve sonrası yıllarda düşen iş hacmi nedeniyle ithalatta gerileme olmuşsa da 2018 yılından 2021 5. Ayına kadar, son iki yılda yaşanan pandemi koşullarına rağmen 432.653.757 USD’lik güneş paneli ithalatı olduğu görülmektedir. Bu ithalatın 143.031.818 USD’lik en önemli kısmının Malezya’dan yapılmaya devam ettiği bilinmektedir. Toplam 432.653.757 USD’lik ithalatın yapıldığı 2018 ile 2021 (5.Ay) arasında toplam 4157,51kW’lık GES kurulduğunu biliyoruz.  Bu yıl aralığı için toplam kg üzerinden gidersek toplam ithalat 73.281.012 kg olduğuna göre tahmini 3.664.050,6 Adet güneş paneli ithal edilmiştir. 2018-2021(5.Ay) arası toplam ortalama panel gücünün 315Wp olduğu varsayımıyla 1.154.175.939Wp’lik yani 1,15GW’lık panel ithalatının yapıldığı görülüyor. Bu durumda 4,15 GW’lık toplam yatırımın 3 GW’ının yerli üreticiler tarafından sağlandığı söylenebilir. Fakat %100 yerli sermaye ile yapıldığı söylenemez, çünkü bir de işin kendi markasıyla yerli üretim yapan, OEM ürettiren ve başka isimle serbest bölgenin dışında iki sokak yanında kurduğu “yerli” üretim hattında üretimini yapan Çin’li dostlarımızı da hesaba katmamız gerekiyor.  Sonuç itibariyle 2018-2021 (5.Ay) tarihleri arasında %25’e yakın güneş paneli ithalatı yapıldığı gerçeğinin tadını çıkartmamız gerekiyor.

Hamdi bey’in Çelişkileri ekseninde Çin Çıkmazı

Hamdi bey quantum bilgisayarı zekasıyla bunları düşünürken, aniden kapıdan içeri dalan çekik gözlü ve ana dili gibi Türkçe konuşan bir adam yüzünden koltuğundan irkilerek fırladı. İlgili kişi Türkiye’de hücre yatırımı yapan çok büyük bir firmanın, kurulum dahil olmak üzere 2 yıldır fabrikadan çıkamayan ve sadece Türklere “hücre nasıl üretilir” öğretmekten kendi dilini unutan Çin’li bir mühendis olduğunu belirterek, nazikçe özür diledi ve kendisine ancak onun yardımcı olabileceğini belirtti. Şayet fotovoltaik hücreye de anti damping gelirse kendisinin yıllarca eşinden, çocuğundan ayrı kalacağını ve ülkesine dönmesinin tek çaresinin hücreye anti-damping gelmemesi gerektiğini belirtti. Çünkü artık ezberlenmiş bir proses olan tam otomatik hücre üretimini ilgili firmanın hala öğrenemediğini, aslına bakarsanız tam olarak öğretmemesi ve Türklerin hep müşterileri olması içinde Çin’den sürekli baskı altında kaldığını söyleyen mühendise bir çay söylemesi gerektiğini düşündü.

Hücreye gelebilecek anti-damping nedeniyle tekelleşme ihtimali olan firmanın kendisine daha fazla bağımlı kıldırılacağını ve sıla hasretiyle kavrulacağını anlatırken, çayından höpürdetti. Türkçe’ye mecaz boyutuna kadar bu hakimiyeti Hamdi bey’i de gururlandırmış, hafiften gözleri nemlenir olmuştu. Fakat yapacak çok işi vardı, Çinli mühendisin çayını bitirmesini bekledikten sonra ona her zamanki gibi konuyla derinlemesine ilgileneceğini ve şimdilik kendilerine böyle bir başvurunun gelmediğini, gelse bile sadece soruşturma süresinin 1 yıl süreceğini söyledi. Tabi Çinli mühendis 1 yıl ifadesini duyunca bayıla yazdı, fakat dışarıda kapı ağzında bekleyen güvenlik kendisine zarifçe yardımcı olup, kolonya ve şekeri düzelsin diye lokum ikram etti.

Hamdi bey Çinli ahbabı odadan çıktıktan sonra Anti-Damping yapsa da yapmasa da hep onların kazandığını düşündü. 2017 yılından beridir yapılan fotovoltaik güneş hücresi ithalat toplamı 669.241.649 USD’nin 426.155.814USD ile %64’ü Çin’den yapılmıştı, 219.346.436 USD’si (%33’ü) ise Çin’in yavru vatanı Tayvan’dan sağlanmıştı. Yani Çin’li sağ cebinden alıp sol cebine koyuyordu.[13] Bu ağlak Çinli mühendisin çalıştığı firma %100 verimle çalışsa ve teknoloji hiç değişmese (p tip hücreler) yılda 500MW hücreyle yılda ancak 62,5 milyon USD desteği olacaktı, oysaki sadece 2021’in ilk 5 ayında 95 milyon USD Hücre ithal edilmiş ve bunun 94 milyonu Çin’den gelmişti. Bir an şimdi bu Çinli mühendise yardım etse ne olacak, Nihai gözden geçirme raporuyla 1-2 yıl daha süre kazanacak dışarıda kapının önünde bekleyen yerli üreticiye destek olsa ne değişecekti diye düşündü. Sonra hemen silkindi ve kendine geldi. Hamdi Bey, emekliliğine günler sayıyordu, riski de pek sevmezdi. O yüzden sayın bakanımız ne münasip görürse onu yapacaktı, şimdi vicdan muhasebesi yapmanın hiç yeri yoktu. Yapacak çok işi vardı, memlekette yaptığı evin pencereleri gelecekti bugün ve odacıyı arayıp kendine bir çay söyledi.

Murat Güven, 12.07.2021

---

[1]  İthalatta Haksız Rekabetin Önlenmesine İlişkin Tebliğ (No: 2021/39): https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2021/07/20210710-27.htm

[2] Tamamen hayal ürünü bir dairedir, Ankara’da ilgili kurumda öyle bir daire var mı bilmem, hoş Ankara’da herhangi bir kuruma da gitmişliğim yoktur ya o da ayrı konu. Gerçek ismi “İthalat Genel Müdürlüğü”dür. Bir ara PTT’ye gitmiştim pardon yanlış olmasın.

[3] Güneş Panelleri Anti Damping Açılış ve Soruşturma Tebliği: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/07/20160701-18.htm

[4] Tüik: Türkiye istatistik Kurumu: www.tuik.gov.tr

[5] Güneş Panelleri Anti Damping Kesin Önlem Tebliği: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2017/04/20170401-10.htm

[6]  Güneş Panellerine Yönelik İlk Gözetim Tebliği 2015: https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/11/20151119-35.htm

[7] Güneş Panellerine Yönelik Gözetim Tebliği Revize 1 2017: https://resmigazete.gov.tr/eskiler/2015/11/20151119-35.htm

[8] Güneş Panellerine Yönelik Gözetim Tebliği Revize 2020: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2020/04/20200414-28.htm

[9]  İlgili Tebliğ Düzenlemesi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2016/06/20160625-5.htm

[10] İlgili dış ticaret verisi için Tüik Dış ticaret verileri: www.tuik.gov.tr  

[11] Kurulu Güç verileri için kaynak: https://www.teias.gov.tr/tr-TR/kurulu-guc-raporlari ve https://www.epdk.gov.tr/Detay/Icerik/3-0-23/elektrikaylik-sektor-raporlar

[12] İlgili dış ticaret verisi için Tüik Dış ticaret verileri: www.tuik.gov.tr  

[13] İlgili dış ticaret verisi için Tüik Dış ticaret verileri: www.tuik.gov.tr